Araştırma Temelli Öğrenen Organizasyon Olmak

Öğrenmenin tek yolu araştırma değildir; ama öğrenme için en etkili yöntemlerden birinin araştırma olduğu söylenebilir. Hem öğrenme üzerindeki etkisi hem de bilim için önemi nedeniyle öğrenci ve öğretmenler için araştırmanın önemini tartışmayız bile. Fakat öğrenen organizasyon vasfına rağmen okul için araştırma kavramının üzerinde pek durmayız. Belki bu durum, Türkiye’de eğitimin merkezden yönetimiyle okulların özerkliğinin sınırlı olmasından kaynaklanıyor olabilir. Fakat o zaman aynı mevzuata tabi olan ve üstelik iş yükü daha da ağır olan öğretmen nasıl araştırma’dan mesul olmakta da okul örgütü kendini aynı mesuliyetten muaf saymaktadır? Oysaki öğretmenler özellikle eylem araştırması yöntemini kullanarak hem mesleki gelişimlerine hem de alana katkı yapabileceği gibi okullar da bu yöntemi ya da farklı araştırma yöntemlerini kullanarak gerçekten birer öğrenen organizasyon olma yolunda ilerleyebilirler. Ayrıca sanıldığının aksine bu, bir okul için sadece birkaç yöneticinin sorumluluk almasından fazlasına mal olmaz. Peki; ama bunu nasıl yapabiliriz sorusuna birkaç öneri ile cevap vermeye çalışayım.

Her okulun etnoğrafya çalışması yapması başlangıç noktasını oluşturabilir. Ortalama iki yıllık bir süre içinde okulun kendi kültürü hakkında derinlemesine bir çalışma ortaya çıkmış olur. Böylece mesela kalıbımıza uymayan uygulamaların bize niye uymadığını, dışarıdan adapte edilen modellerin bizde neden işlemediğini kavramak ve kendi bünyemize, okul kültürümüze daha uygun yaklaşımlar geliştirmek için bir temel elde etmiş oluruz. Öğrenme ve öğretim alanında orijinal çalışmalar üretmek yerine uygulama modellerinin genelde çevirilip uyarlanıp uygulanmasının tercih edildiği bir yerde etnoğrafya en azından uyarlamaların niteliğini okul kültürüne daha uygun hale getirmeyi sağlar.  

Öğrenme ve öğretimle ilgili tespit edilen problemlerin çözümü için kuram oluşturma* araştırma yöntemi kullanılarak modeller geliştirilebilir. Örneğin; bütün çabalarımıza rağmen öğrencilerimize trigonometri öğretemiyorsak kuram oluşturma yöntemiyle yürüttüğümüz bir araştırmayla öğrenci, öğretmen ve velilerle yaptığımız görüşmeler ve/veya öğrenci, öğretmen gözlemleriyle sorunun kaynaklarını bulgularken çözümü de modellemiş oluruz. Nitelikli bir kuram oluşturma çalışması sadece uzmanlıktan beslenen bir model önerisinden çok daha sağlıklı işleyen ve tutarlı bir model ortaya çıkarabilir. Çünkü öğrenme ve öğretime müdahil olan değişkenleri kontrol etmek olabildiğince güç bir iştir. Bazen tek başına uzmanlık, bu güçlükle mücadele edemez. Kuram oluşturma, aslında var olan gömülü çerçeveyi/modeli ortaya çıkarmayı ve haritalamayı sağlayarak konu alanı uzmanlığı yanında müdahil diğer değişkenleri de yerli yerinde değerlendirmeyi sağlar. Örneğin; Trigonometri öğretiminde sorunlardan birisi öğrencilerin tamamen yerel bir refleksle Latince ya da İngilizce kavramları öğrenmeye karşı geliştirdiği olumsuz tutum olabilir ve adapte bir öğretim modelinde bu tutum gözetilemediği için sorun yaşanıyor olabilir. Oysa kuram oluşturma ile ortaya çıkarılan bir model, aynı yerel çerçeveden ortaya çıktığı için bu tutumu zaten gözetiyor olacaktır.

Kuram oluşturma ile ortaya konulan bir modelin etkililiği deneysel yöntem ile deney grupları üzerinde uygulanarak sınanabilir. Daha pratik bir uygulama için kuram oluşturma ve deneysel araştırma pratikleri yerine eylem araştırması yöntemi tek başına uygulanarak yeni modeller de geliştirilebilir. Yine de yeni modellerin geliştirilmesi açısından daha nitelikli ve etkili sonuç alınmak isteniyorsa kuram oluşturma ve deneysel yöntemi sırasıyla uygulamak yeğdir.

Okurlar arasında ah, bunları yapmak burada yazıldığı kadar basit olsa diyenler olacaktır ya da sürekli başımıza yeni işler açıyor, yeni sorumluluklar çıkarıyorsun diyenler… Bunlar beklediğim insaflı tepkiler aslında. Bir de devlet yapsın diyenler, benim iş tanımıma uymuyor diyenler ve dile getirdiklerini burada yazmak istemeyeceğim diğerleri var. Ne diyelim, biraz akademik destekle bir okulu gerçek bir öğrenen organizasyona dönüştürmek mümkün, bahanelerin arkasına sığınıp koltuğa yaslanmak da.

* Orijinal adı grounded theory olan yöntem Türkçede temellendirilmiş teori/kuram ya da gömülü teori olarak da kullanılmaktadır.